Co to jest list przewozowy?
List przewozowy to niewielki dokument, określający skąd i dokąd jedzie dany wagon oraz jaki ładunek on wiezie. Dzięki listom przewozowym możliwe jest symulowanie na makiecie takiego ruchu towarowego, jaki jest realizowany na prawdziwej kolei. Jedyna różnica polega na tym, że na prawdziwej kolei listy przewozowe umieszczane są w specjalnych ramkach, znajdujących się na burtach każdego wagonu towarowego, natomiast w modelu listy przewozowe dołączane są do karty wagonowej opisującej dany wagon. Wynika to z ograniczeń technicznych spowodowanych skalą modeli.
Do najważniejszych informacji, jakie muszą znaleźć się w liście przewozowym należą:
- Stacja odbioru – nazwa stacji docelowej, do której ma dotrzeć wagon,
- Ładunek – opis ładunku, znajdującego się w wagonie, ewentualnie „próżny” lub „zwrot” jeśli wagon jedzie pusty,
- Rodzaj wagonu – wymagany typ wagonu według norm UIC; jeśli przewożony ładunek na to pozwala, można podać kilka dozwolonych typów wagonu,
- Stacja nadania – nazwa stacji, która wysłała wagon.
Zestawy listów przewozowych można przygotować i wydrukować jeszcze przed spotkaniem. Jednak znacznie ciekawszym rozwiązaniem jest wcześniejsze przygotowanie odpowiedniej ilości pustych listów przewozowych i wypełnianie ich w zależności od potrzeb lub kaprysu na bieżąco podczas zlotu.
Przemysł i przewozy towarowe na makiecie
Przewożenie towarów po makiecie jest ściśle związane z przemysłem, jaki umownie istnieje na makiecie. Przed rozpoczęciem zabawy ustala się, jaki przemysł będą obsługiwać kolejne stacje wchodzące w skład makiety, a w konsekwencji jakich surowców będą one potrzebowały oraz jakie towary będą produkować. Ustalenia te muszą oczywiście być zgodne z dokumentami SAD poszczególnych stacji.
Szczególne znaczenie w przewozach towarów mają stacje techniczne. Oprócz przechowywania nadmiarowego taboru, ich zadaniem jest także pełnienie roli źródła zaopatrzenia oraz miejsca zbytu dowolnych surowców i materiałów. Jest to szczególnie istotne w przypadku stacji, które nie mają skąd zamówić potrzebnych im surowców lub nie mają gdzie odesłać gotowe produkty. W takiej sytuacji stacje te muszą przeprowadzać stosowną wymianę towarową ze stacją techniczną.
Zasady korzystania z listów przewozowych
Aby wytłumaczyć sposób posługiwania się listami przewozowymi, najlepiej jest to pokazać na konkretnych przykładach. W tym celu wyobraźmy sobie rozległą makietę, gdzie wśród wielu innych stacji znajdują się dwie stacje kolejowe A i B oraz stacja techniczna Tc.
Przykład 1.
Wyobraźmy sobie, że niedaleko stacji A jest zakład produkujący maszyny rolnicze, wymagający zaopatrzenia w części do nich. Raz na jakiś czas trzeba więc zamówić wagon z takimi częściami. Ponieważ żadna inna stacja nie produkuje potrzebnych nam części, źródłem zaopatrzenia w tym przypadku będzie więc stacja techniczna Tc. Dodatkowo, aby przewożone części nie zamokły od deszczu, muszą być one przywiezione wagonem krytym (G).
W celu złożenia powyższego zamówienia obsługa stacji A wypisuje list przewozowy o treści jak poniżej oraz zanosi go na stację techniczną Tc, która ma zrealizować to zamówienie.
- Stacja odbioru: A
- Ładunek: Części maszyn rolniczych
- Rodzaj wagonu: G
- Stacja nadania: Tc
Obsługa stacji technicznej Tc najpierw sprawdza dostępność wagonu danego typu. Jeżeli taki wagon jest dostępny, obsługa stacji Tc przypina list przewozowy do karty wagonowej wybranego wagonu, a sam wagon dołącza do formowanego składu pociągu towarowego zbiorowego, który ma opuścić Tc.
Zamówiony wagon z częściami opuszcza Tc i jedzie do stacji węzłowej. Na stacji węzłowej pociąg zbiorowy jest rozrządzany. Na podstawie listów przewozowych poszczególne wagony trafiają do odpowiednich pociągów zdawczych, które dojeżdżają już do konkretnych stacji. Kiedy nasz zamówiony wagon dotrze już do stacji docelowej A, jej obsługa podstawia przybyły wagon pod rampę lub magazyn, aby umożliwić jego rozładunek. W przypadku modeli wagonów krytych ich rozładunek jest czynnością umowną – nie ma bowiem możliwości włożenia czegokolwiek do wagonu. Na potrzeby symulacji przyjmuje się tylko, że wagon powinien stać na stacji co najmniej kilka godzin modelarskich, zanim zostanie uznany za rozładowany.
Po dokonaniu rozładunku obsługa stacji A odpina od karty wagonowej nieaktualny już list przewozowy. Na jego miejsce wypisuje drugi list, który będzie opisywał zwrot próżnego wagonu z powrotem na stację Tc:
- Stacja odbioru: Tc
- Ładunek: Zwrot
- Rodzaj wagonu: G
- Stacja nadania: A
Następnie obsługa stacji A dołącza pusty już wagon do pociągu zdawczego, jadącego w stronę stacji węzłowej. Tam skład jest rozrządzany, a nasz wagon na podstawie listu przewozowego trafia do innego pociągu, który ostatecznie odwozi pusty wagon na stację techniczną Tc. Obsługa Tc zdejmuje wagon z torów i odkłada na bok, gdzie będzie oczekiwał na realizację kolejnego zamówienia. Niepotrzebny już list przewozowy jest odpinany od karty wagonowej.
Analogicznie do opisanego wyżej zaopatrzenia w materiały, możliwe jest również odwożenie wyprodukowanych dóbr na stację techniczną Tc. Różnica polega tylko na tym, że zamówiony wagon jedzie z Tc próżny, a wraca załadowany.
Przykład 2.
Wyobraźmy sobie, że jakiś wirtualny przedsiębiorca chce przewieźć ze stacji A do stacji B elementy konstrukcji stalowych. Aby zrealizować to zadanie najpierw trzeba zamówić próżny wagon ze stacji technicznej Tc. Ponieważ konstrukcje stalowe można przewieźć zarówno na platformie (K) jak i w węglarce (E), dlatego nasze zamówienie może obejmować oba typy wagonów. W celu złożenia tego zamówienia obsługa stacji A wypisuje list przewozowy o treści jak poniżej i zanosi je na stację Tc.
- Stacja odbioru: A
- Ładunek: Próżny
- Rodzaj wagonu: K, E
- Stacja nadania: Tc
Po przyniesieniu listu na stację Tc, jej obsługa sprawdza dostępność wymaganego wagonu. Niestety, okazuje się, że platformy zostały już wysłane do realizacji innego zamówienia, dlatego nasze zamówienie zostanie zrealizowane przez wysłanie czteroosiowej węglarki typu Eaos. Obsługa stacji Tc przypina list przewozowy do karty wagonowej tej węglarki, a samą węglarkę dołącza do formowanego składu pociągu towarowego zbiorowego, który ma niebawem opuścić Tc.
Zamówiona węglarka opuszcza Tc i jedzie do stacji węzłowej. Na stacji węzłowej pociąg zbiorowy jest rozrządzany. Na podstawie listu przewozowego nasz wagon trafia do właściwego pociągu zdawczego, który obsługuje stację A. Kiedy zamówiona węglarka dotrze już do stacji docelowej A, jej obsługa podstawia przybyły wagon pod rampę lub plac ładunkowy, aby umożliwić jego załadunek. Załadunek wagonu może być umowny, jednak w przypadku wagonów odkrytych często stosuje się autentyczne „załadowanie” wagonu przy użyciu patyczków, drucików lub innych drobiazgów udających ładunek. Stary list przewozowy, jako już nieaktualny, jest odpinany od karty wagonowej. Na jego miejsce obsługa stacji A wypisuje kolejny list, tym razem kierujący załadowany wagon do stacji B.
- Stacja odbioru: B
- Ładunek: Konstrukcje stalowe
- Rodzaj wagonu: E
- Stacja nadania: A
Załadowany na stacji A wagon jest następnie dołączany do pociągu zdawczego jadącego w stronę stacji węzłowej. Na stacji węzłowej pociąg jest znowu rozrządzany. Na podstawie nowego listu przewozowego, nasza węglarka z ładunkiem trafia do innego pociągu zdawczego, tym razem obsługującego stację B. Po dotarciu do celu, obsługa stacji B podstawia załadowaną węglarkę pod rampę, dźwig lub inne urządzenie, umożliwiające rozładunek naszych konstrukcji stalowych. W tym momencie nasze zlecenie zostało praktycznie już zrealizowane – nasz przedsiębiorca jest zadowolony, bo przewiózł swój ładunek. 🙂 Pozostaje jeszcze jednak odesłanie niepotrzebnego już wagonu z powrotem na stację techniczną Tc. W tym celu obsługa stacji B wypisuje trzeci już list przewozowy, tym razem kierujący próżny wagon z powrotem na stację Tc.
- Stacja odbioru: Tc
- Ładunek: Zwrot
- Rodzaj wagonu: E
- Stacja nadania: B
Odsyłany wagon jest znowu dołączany do pociągu zdawczego, jadącego w stronę stacji węzłowej. Tam historia powtarza się po raz kolejny. Skład jest rozrządzany, a nasza węglarka na podstawie listu przewozowego trafia do pociągu zbiorowego, który ostatecznie odwozi ją na stację techniczną Tc. Tam obsługa Tc zdejmuje wagon z torów i odkłada na bok, gdzie węglarka będzie oczekiwała na realizację kolejnego zamówienia. Niepotrzebny już list jest odpinany od karty wagonowej.
Stosowane modyfikacje.
Opisane wyżej zasady posługiwania się listami przewozowymi są z reguły stosowane przy niezbyt dużych makietach, składających się z kilku stacji, gdzie ilość zamawianych wagonów nie jest zbyt duża.
Jednak na bardzo dużych, międzynarodowych zlotach makiet, gdzie połączonych jest ze sobą od kilkunastu do kilkudziesięciu stacji, występują znacznie trudniejsze warunki. Z powodu znacznie większej ilości kursujących wagonów oraz większej ilości jednocześnie realizowanych zamówień, istnieje spora szansa pomylenia celu, w jakim został wysłany dany wagon. Z tego też powodu, żeby ograniczyć pomyłki, już w trakcie składania zamówienia wypisuje się komplet listów przewozowych na całą trasę wagonu, a nie tylko do pierwszej stacji. Listy przewozowe, podpięte do kart, muszą być w takim przypadku ułożone w kolejności realizacji – na samym wierzchu zawsze musi znajdować się aktualny list. Podmiana listów przewozowych polega tylko na wyjęciu listu z wierzchu i włożeniu go na sam spód pliku listów. Dzięki temu nie ma wątpliwości, który wagon realizuje które zlecenie.